Jednoznaczne naukowe wyja¶nienie genezy pochodzenie nazwy tej miejscowo¶ci nie jest obecnie w pe³ni mo¿liwe. Byæ mo¿e pochodzi ona od nazwy osobowej zaczynaj±cej siê od przedrostka – Lubo. W takiej sytuacji warto przytoczyæ jedn± z legend odnosz±cych siê do powstania nazwy tej miejscowo¶ci. Wed³ug niej nazwa Luborzyca wywodzi siê od okre¶lenia „Lube ¿ycie”. Tak miejsce swojego pobytu okre¶laæ mieli krakowscy majstrowie, buduj±cy luborzycki ko¶ció³ na pocz±tku XIII w.
Ko¶ció³ p.w. Podwy¿szenia Krzy¿a ¦wiêtego w Luborzycy to najstarszy zabytek architektury sakralnej na terenie Gminy Kocmyrzów-Luborzyca. Pierwszy, drewniany ko¶ció³ zosta³ wybudowany w latach 1218 -1229 a jego fundatorem by³ ówczesny biskup krakowski Iwo Odrow±¿. Wed³ug legendy fundacja ko¶cio³a w Luborzycy mia³a charakter dziêkczynny za szczê¶liwe ocalenie biskupa, którego powóz ponios³y konie w czasie zjazdu z górki na której wybudowany zosta³ ko¶ció³.
Z okresu budowy ko¶cio³a (1218-29) pochodz± tak¿e pierwsze pisane ¼ród³a historyczne odnosz±ce siê do dziejów tej miejscowo¶ci. Potwierdzaj± one ,i¿ ju¿ w tym okresie Luborzyca by³a w³asno¶ci± biskupów krakowskich. Warto podkre¶liæ i¿ by³a Luborzyca wraz z miejscowo¶ciami tworz±cymi luborzyck± parafiê jednym z najbardziej dochodowych maj±tków nale¿±cych do krakowskich biskupów, tworz±c tzw. klucz luborzycki. Zachowane przekazy informuj± o istnieniu w Luborzycy okaza³ego dworu, m³yna oraz czterech karczm. Ówczesny dwór w Luborzycy musia³ byæ nie tylko okaza³y ale i odpowiednio urz±dzony, skoro odwiedza³y go koronowane g³owy. Król W³adys³aw Jagie³³o obiadowa³ w Luborzycy 28 pa¼dziernika 1393 r. a jego ma³¿onka ¶w. Jadwiga spêdzi³a tu noc z 2 na 3grudnia 1393 r.
Dzieñ 15 czerwca 1401 r. stanowi w dziejach Luborzycy jedn± z prze³omowych dat. Wówczas to biskup krakowski Piotr Wysz przekaza³ luborzyckie beneficjum na rzecz krakowskiej Akademii. Dokument ten bêd±cy swoist± realizacj± „testamentu” królowej Jadwigi zatwierdzi³ król W³adys³aw Jagie³³o. Odt±d plebanem (proboszczem) parafii w Luborzycy mogli byæ tylko : „magistrowie, doktorzy, licencjaci, baka³arze teologii, prawa kanonicznego i sztuk wyzwolonych” krakowskiej Alma Mater. Zawi±zane wówczas wiêzi pomiêdzy Luborzyc± a krakowskim Uniwersytetem przetrwa³y a¿ do pocz±tku XIX w.
W¶ród wielu luborzyckich plebanów wywodz±cych siê z uniwersyteckiego ¶rodowiska Krakowa wspomnijmy tylko kilku najbardziej zas³u¿onych dla tej miejscowo¶ci. Pierwszy z nich to Miko³aj Hinczowicz fundator pierwszego pó¼nogotyckiego, murowanego ko¶cio³a w Luborzycy, konsekrowanego ok. 1433 r. Kolejni to ks. Miko³aj Prus Dobrocieski (prze³om XVI i XVII w.), który hojnie wyposa¿y³ luborzycki ko¶ció³ (ofiarowa³ m.in. pochodz±c± ze schy³ku XV w. monstrancjê zachowan± do dnia dzisiejszego), ks. Tomasz Swinarski dziêki któremu ko¶ció³ w Luborzycy by³ jednym z pierwszych w okolicach Krakowa ko¶cio³ów wyposa¿onych w organy ( ok. 1629 r.) czy wreszcie ks. Andrzej Lipiewicz, który w ciê¿kich latach drugiej po³owy XVIII wieku dba³ o rozwój luborzyckiej ¶wi±tyni.
Zwi±zki Luborzycy z krakowskim Uniwersytetem to nie ogranicza³y siê tylko do spraw ko¶cielnych. To dziêki nim w prawdopodobnie ju¿ w XV stuleciu powsta³a w Luborzycy szko³a parafialna znajduj±ca siê pod opiekom Uniwersytetu. Naukê w niej pobierali licznie synowie miejscowych ch³opów, co czêsto otwiera³o przed nimi drogê do studiów uniwersyteckich i dawa³o mo¿liwo¶æ spo³ecznego awansu.
Od XVI w. a¿ po wiek XIX przy luborzyckim ko¶ciele istnia³ równie¿ dom dla ubogich i kalek.
Druga po³owa XVII i XVIII w. to czas, który przyniós³ Luborzycy liczne klêski i nieszczê¶cia. Na prze³omie wrze¶nia i pa¼dziernika 1655 r. ¶wi±tynia w Luborzycy zosta³a spl±drowana przez wojska szwedzkie, w latach 1706 -1711 wielkie spustoszenie spowodowa³a szalej±ca zaraza, w 1770 roku ko¶ció³ i jak i ca³a Luborzyca zosta³y zniszczone w czasie przemarszu wojsk rosyjskich.
Wielkie chwile swojej historii Luborzyca prze¿ywa³a ponownie w czasie Powstania Ko¶ciuszkowskiego 1794 r. Wtedy to na krótko w przeddzieñ bitwy pod Rac³awicami (1 -3 Kwietnia 1794 r.) sta³a siê Luborzyca centrum dzia³añ powstañczych. Po wymarszu z Krakowa oddzia³y Tadeusza Ko¶ciuszki zatrzyma³y siê w³a¶nie w Luborzycy. Tutaj Naczelnik dokona³ reorganizacji swojej armii. Tutaj m.in. brygadier Antoni Madaliñski, dowódca brygady, której bunt rozpocz±³ dzia³ania zbrojne Insurekcji Ko¶ciuszkowskiej, otrzyma³ awans na stopieñ generalski (2 kwietnia 1794 roku). Tutaj do oddzia³ów T. Ko¶ciuszki do³±czyli liczni miejscowi ochotnicy.
Po klêsce Powstania Ko¶ciuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski Luborzyca znalaz³a siê w granicach monarchii rosyjskiej, nadal pozostaj±c w³asno¶ci± duchown±. W roku 1827 Luborzyca liczy 66 domów i 292 mieszkañców. Dopiero w drugiej po³owie XIX wieku (1874 r.) Luborzyca otrzymuje status wsi rz±dowej.
W³adze carskie wraz z uw³aszczeniem ch³opów w 1864 r. wprowadzaj± w ¿ycie tak¿e pierwsz± na tych terenach reformê samorz±dowa. W jej wyniku w 1865 roku Luborzyca staje siê siedzib± Gminy, która nale¿y do Powiatu Miechowskiego Pierwszym Wójtem Gminy Luborzyca zosta³ wywodz±cy siê z Marszowic Kajetan Pa³etko.
Okres ostatnich dziesiêcioleci XIX w. jest czasem znacznej aktywno¶ci spo³ecznej mieszkañców Luborzycy. Wtedy to w roku 1887 powstaje tu pierwsza zorganizowana ludowa kapela muzyczna. W¶ród jej organizatorów s± m.in. Antoni Ku³aga i Wawrzyniec Korcala a oraz ówczesny luborzycki proboszcz ksi±dz Walenty Patkowski. Dzi¶ jako Orkiestra Dêta „Kosynierzy” Luborzyca jest to jedna z najstarszych dzia³aj±cych orkiestr dêtych w ca³ej Ma³opolsce.
Z kolei w roku 1903 dzieci z Luborzycy wprowadzi³y siê do nowego budynku szkolnego wybudowanego z inicjatywy ówczesnej gminy. Warto w tym miejscu wspomnieæ,i¿ luborzycka szko³a od 1865 roku mia³a status szko³y rz±dowej i jej dzia³alno¶æ finansowana by³a przez w³adze rosyjski. Oczywiste wiêc jest, i¿ jej jêzykiem wyk³adowym by³ jêzyk rosyjski.
W latach II Rzeczypospolitej Luborzyca nadal pozostaje siedzib± gminy i wchodzi w sk³ad Powiatu Miechowskiego. Dzia³aj± wówczas w Luborzycy Kó³ko Rolnicze, Kasa Stefczyka a od 1924 Ochotnicza Stra¿ Po¿arna ( nazywana wówczas Stra¿± Ogniow±). W 1934 r. zosta³ wybudowany obok ko¶cio³a w Luborzycy dzi¶ ju¿ nieistniej±cy Dom Ludowy.
Du¿± rolê w ¿yciu politycznym i spo³ecznym zarówno Luborzycy jak i pozosta³ych miejscowo¶ci tworz±cych Gminê Luborzyca odgrywa rozwijaj±cy siê ruch ludowy. Warto jednak zwróciæ uwagê na ciekawy fakt dotycz±cy „nastrojów” politycznych tego rejonu. Otó¿ w tej typowo rolniczej podkrakowskiej gminie du¿± popularno¶ci± w okresie miêdzywojennym cieszy³a siê Polska Partia Socjalistyczna, która np. w wyborach parlamentarnych 1928 r. uzyska³a poparcie a¿ 52% g³osuj±cych.
Okres okupacji hitlerowskiej przynios³y mieszkañcom Luborzycy wiele tragicznych prze¿yæ. I tak w dniu 3 lipca 1943 r. Niemcy pacyfikuj±c t± miejscowo¶æ rozstrzelali sze¶æ osób. Pomimo szalej±cego terroru w Luborzycy od pierwszych dni okupacji powstaj± konspiracyjne struktury. Dzia³aj± tu zarówno oddzia³y Batalionów Ch³opskich jak i Armii Krajowej, organizowane jest tajne nauczanie czy pomoc dla uchod¼ców z powstañczej Warszawy.
Nale¿y w tym miejscu wspomnieæ o zmianach jakie w dziejach Luborzycy wprowadzi³a reforma administracyjna z okresu miêdzywojennego (1934 r.),w wyniku której utworzona zosta³a miejscowo¶æ Wysio³ek Luborzycki. Utworzenie tej miejscowo¶ci z ziem (kolonie, przysió³ki) nale¿±cych wcze¶niej do Luborzycy spowodowa³o szereg niejasno¶ci i utrudnieñ zwi±zanych z lokalizacj± wielu historycznych obiektów zwi±zanych z Luborzyc±. Dotyczy to np. najstarszego zabytku architektury sakralnej na tym obszarze jakim jest luborzycki ko¶ció³ parafialny, który do czasu utworzenia Wysio³ka Luborzyckiego umiejscowiony by³ w tej¿e w³a¶nie miejscowo¶ci a obecnie znajduje siê na terenie Wysio³ka Luborzyckiego. Podobnie rzecz ma siê z luborzyck± szko³± podstawow± im. 600 – lecia Uniwersytetu Jagielloñskiego wybudowan± ju¿ w okresie powojennym.
|